Każdego roku w Bazylice św. Franciszka w Krakowie okres Wielkiego Postu obfituje w liczne wydarzenia liturgiczne i pobożnościowe. Ponadto, w różnych miejscach klasztoru, już od samego początku czterdziestodniowego okresu pokuty mają miejsce ciche, ale systematyczne, przygotowania do Świętego Triduum Paschalnego, do którego przecież zmierzają wszystkie wielkopostne praktyki. Schola pracuje nad materiałem muzycznym, ceremoniarz skrupulatnie organizuje porządek liturgii oraz godne tej celebracji szaty liturgiczne, a nasza zaprzyjaźniona artystka, Magdalena Ochman, przyozdabia nowy paschał. Specjalne przygotowywanie świecy paschalnej to trwająca od 7 lat tradycja krakowskich franciszkanów. Każdego roku nowy motyw zamieszczany na paschale stawał się inspiracją do refleksji, katechezy lub homilii wtajemniczającej w misteria paschalne.
Ognisty słup
Tematem przewodnim dla zdobień tegorocznej świecy paschalnej stał się fragment Exultetu: Jest to zatem ta noc, która światłem ognistego słupa rozproszyła ciemności grzechu. Tekst ten nawiązuje do wyzwolenia Izraelitów z Egiptu, kiedy to pod wodzą Mojżesza przekroczyli Morze Czerwone. Autor Księgi Wyjścia podaje, że podczas przeprawy Izraelitom towarzyszył słup ognia, który dla Egipcjan był ciemnością, a narodowi wybranemu rozświetlał noc (Wj 14,19-24). Słup/obłok był znakiem Bożej obecności i opieki nad wyzwalanym narodem (Wj 13,21). To właśnie z tego słupa Bóg spojrzał na ziemię i zmusił do ucieczki Egipcjan (Wj 14,24). Ów słup jest zatem symbolem obecności Boga, Jego opieki, znakiem wskazującym drogę oraz zjawiskiem, poprzez które Bóg oddala od Izraelitów zło.
Sakramentalna kontynuacja
Św. Grzegorz z Nyssy w homilii Na świętą i zbawienną Paschę odnosi słup światła towarzyszącego Izraelitom do świateł niesionych przez członków Kościoła w Wigilię Paschalną. Wydarzenia biblijne znajdują swoją sakramentalną kontynuację w celebracji liturgicznej i znakach, które jej towarzyszą. Dlatego tym szczególnym światłem dla nas jest właśnie światło paschału, który symbolizuje Zwycięskiego Chrystusa – Światłość Świata. On jest Logosem – Słowem, przemawiającym do Mojżesza i Aarona w słupie obłoku (Ps 99,7), On jest tym, który w znaku ognia prowadzi Naród Wybrany ku Ziemi Obiecanej. Chrystus wyprowadza nas z ciemności grzechu do światła życia, co obrazuje symbol paschału niesionego na czele procesji światła wchodzącej do świątyni.
Paschał jest symbolem Chrystusa Zmartwychwstałego i jako Jego znak towarzyszy celebracjom liturgicznym podkreślającym motyw przejścia. Należy tu nadmienić, że słowo pascha (hebr. pesah) w znaczeniu przenośnym oznacza przechodzenie i nawiązuje do przejścia Jahwe przez Egipt (Wj 12,12), przejścia Narodu Wybranego przez Morze Czerwone (Wj 14,22) oraz przejścia Jezusa Chrystusa z tego świata do Ojca (J 13,1). Poza wspomnianą wyżej Wigilią Paschalną owym przejściem jest sakrament chrztu, w którym chrześcijanin, poprzez zanurzenie lub polanie wodą, przechodzi ze śmierci do życia i otrzymuje dar wiary. Jako znak tego wydarzenia, neofita otrzymuje świecę zapaloną od paschału. Druga celebracja, w której zauważalny jest paschał, to pogrzeb. Przy trumnie zmarłego ustawia się świecę paschalną jako znak obecności Chrystusa żyjącego, przeprowadzającego chrześcijanina z życia ziemskiego do chwały raju.
Jaśniejący krzyż
Tegoroczny paschał został przyozdobiony w krzyż, złocony 22-karatowym złotem, na ciemnoniebieskim tle symbolizującym noc. Jaśniejący krzyż rozświetla swym blaskiem noc, będącą symbolem grzechu i śmierci. Ten znak zbawienia jest owym słupem ognia, światłem wyznaczającym kierunek życia, symbolem Bożej obecności. Krzyż jaśnieje czynem Jezusa Chrystusa – pełnym miłości ofiarowaniem się Ojcu. Natura ludzka została przywrócona do swej pierwotnej chwały poprzez mękę, śmierć i zmartwychwstanie Pana Jezusa – Boga i człowieka. W Chrystusie człowiek odzyskuje swoją pierwotną niewinność, blask, który niegdyś utracił w wyniku grzechu pierworodnego. Chwalebny krzyż łączy niebo z ziemią, sprawy Boskie ze sprawami ludzkimi (por. Exultet). Zawieszony pomiędzy niebem a ziemią, jest krzyżem kosmicznym, w który wpisany jest wszechświat. W nim odnawia się cały świat stworzony. Dlatego na naszym paschale w otoczeniu krzyża znajdziemy liczne gwiazdy, symbolizujące udział całej przyrody w wielbieniu Stwórcy. Skutki zbawczej męki Chrystusa obejmują ludzi wszystkich czasów, gdyż do Niego należy czas i wieczność, On jest Początkiem i końcem, czego wyrazem są litery Alfa i Omega znaczone na paschale oraz formuła, którą wypowiada prezbiter podczas przygotowania świecy paschalnej.
Symboliczne gwoździe
Według tradycji na paschale umieszcza się 5 symbolicznych gwoździ, nawiązujących do 5 ran Chrystusa. Jednak w dawnym rycie Wigilii Paschalnej diakon w trakcie śpiewu Exultetu, po słowach Fugat odia, concordiam parat et curvat imperia (Rozprasza nienawiść, utwierdza zgodę, królestwa poddaje) wkładał w paschał 5 ziaren wcześniej poświęconego kadzidła. Następnie wykonywał dalszą część Exultetu: W tę noc łaski, przyjmij, Święty Ojcze, kadzidło tej ofiary wieczornej, którą Ci Kościół święty, ofiarując uroczyście tę świecę paschalną, z wosku pszczelego zrobioną, przez ręce kapłanów swych składa. Znamy już teraz chwałę tej świecy, która na chwałę Bogu ogień jaśniejący zapali. Dopiero w tym momencie zapalano paschał. Zwyczaj umieszczania kadzidła w świecy paschalnej sięga prawdopodobnie X w. i był swego rodzaju rytem jej poświęcenia. Ziarna kadzidła nawiązują do motywu ofiary wieczornej, składanej każdego dnia w Świątyni Jerozolimskiej: Niech moja modlitwa będzie stale przed Tobą jak kadzidło; wzniesienie rąk moich – jak ofiara wieczorna! (Ps 141,2). Ofiara krzyżowa jest dopełnieniem wszelkich ofiar Starego Testamentu, a rozpostarte ręce Chrystusa na Krzyżu i Jego chwalebne rany są trwałym znakiem tej ofiary, ustanawiającej wieczne przymierze pomiędzy Bogiem a człowiekiem. Stąd symboliczne gwoździe utworzone z ziaren kadzidła, nawiązują do znaku krzyża oraz chwalebnych ran Zbawiciela.
Symboliczne gwoździe w naszym paschale zostały zrobione w nawiązaniu do wyżej opisanej tradycji, utworzono je z ziaren kadzidła. Dzięki temu zabiegowi świeca paschalna otrzymała element tradycyjnego przesłania i oryginalny wygląd.
Estetyka Młodej Polski
Charakter zdobień tegorocznego paschału nawiązuje do twórczości Stanisława Wyspiańskiego, wybitnego przedstawiciela okresu Młodej Polski i jednego z autorów polichromii w Bazylice św. Franciszka w Krakowie. Formy krzyża, cyfr i liter nawiązują do monogramów znajdujących się nad stallami franciszkańskiego kościoła, natomiast kształt gwiazd zamieszczonych na ciemnoniebieskim tle został zapożyczony ze sklepienia bazyliki. Ponadto na świecy paschalnej z łatwością możemy odnaleźć ornamenty inspirowane motywami zaczerpniętymi z fragmentów polichromii znajdujących się w samym prezbiterium świątyni. Dzięki zastosowanej estetyce, paschał doskonale wpisuje się w styl naszego konwentualnego kościoła.
Niech świeca poświęcona na chwałę Twojego imienia nieustannie płonie…
